Ν. Καρακατσάνη: Ρυθμιστικές εξελίξεις στην αγορά ηλεκτρικής ενέργειας και οφέλη για τους καταναλωτές

 

Στη συνεργασία της ΡΑΕ με τα στελέχη της Κομισιόν για θέματα ενεργειακής ρύθμισης αναφέρθηκε η Νεκταρία Καρακατσάνη, μέλος της ΡΑΕ, κατά το πρόσφατο συνέδριο «Athens Energy Conference on European Law», που διοργανώθηκε από το Ελληνικό Ινστιτούτο Ενεργειακής Ρύθμισης και το Florence

School of Regulation.

Η κα Καρακατσάνη εξέφρασε καταρχάς την ικανοποίησή της για το επίπεδο εποικοδομητικής συνεργασίας που έχει επιτευχθεί με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή (EE) σε πολλαπλές πτυχές των ενεργειακών μεταρρυθμίσεων, και ιδιαίτερα με τους κ. Christof Schoser και Augustijn van-Haasteren, οι οποίοι συμμετείχαν στο ίδιο πάνελ.

1. Η συνεργασία με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή

“Είναι αλήθεια ότι κάποιες φορές τα ερωτηματολόγια που λαμβάνουμε από την ΕΕ για περαιτέρω διευκρινίσεις είναι εξαντλητικά, ενώ οι πρόσθετες αναλύσεις που απαιτούνται συχνά υπερβαίνουν ή δοκιμάζουν τους περιορισμένους πόρους μας. Ωστόσο, τα συμπεράσματα που προκύπτουν διευρύνουν την αντίληψή μας για τα ζητήματα, αναδεικνύοντας νέες παραμέτρους και προσεγγίσεις.

Ενίοτε, η βασική προσέγγιση που έχει υιοθετηθεί από την ΕΕ, για παράδειγμα ως προς τη δομή των μηχανισμών ισχύος, τυγχάνει να μην είναι εφαρμόσιμη στη χώρα μας στο παρόν στάδιο, λόγω τεχνικών περιορισμών, όπως εν προκειμένω, η απουσία έξυπνων μετρητών, που συναρτώνται με τη συμμετοχή της ζήτησης. Ωστόσο, οι προτάσεις της ΕΕ υποδεικνύουν σταθερά μια κατεύθυνση που αποτελεί κοινό μας στόχο: τη μετάβαση σε πιο αποτελεσματικές αγορές, με ισχυρότερο ανταγωνισμό, ενισχυμένη διαφάνεια, λιγότερες στρεβλώσεις, και ελαφρύνσεις των καταναλωτών από μη εύλογα κόστη.

Η μεγάλη πρόκληση για την υλοποίηση του Χειμερινού Πακέτου είναι η εξεύρεση της χρυσής τομής μεταξύ ενός ομοιογενούς ευρωπαϊκό πλαισίου, της περιφερειακής διάστασης των ζητημάτων αλλά και των εθνικών ιδιαιτεροτήτων. Η συνεργασία μας με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή θεωρώ ότι ενέχει αυτή την ισορροπία, καθώς, όπως αποτυπώθηκε και στην πολύωρη σημερινή μας συνάντηση, γίνονται κατανοητές οι προκλήσεις που αντιμετωπίζουμε αλλά και τα σημαντικά βήματα που επιτελούνται για την ενίσχυση του ανταγωνισμού τόσο στον τομέα του ηλεκτρισμού όσο και του φυσικού αερίου.”  

2. Η διαδικασία υλοποίησης του μοντέλου στόχου

«Αναφορικά με τη διαδικασία υλοποίησης του target model, η υφιστάμενη κατάσταση συνοψίζεται ως εξής. Το νομοθετικό πλαίσιο εισήχθη τον Σεπτέμβριο του 2016 (Ν. 4425/2016), αποτυπώνοντας ιδίως τις προβλέψεις του Κανονισμού για τη Διαχείριση Συμφόρησης και Κατανομής Δυναμικότητας στις Διασυνδέσεις (Κανονισμός CACM). Τον Ιανουάριο του 2017, η ΡΑΕ εξέδωσε Κατευθυντήριες Γραμμές προς τον Λειτουργό της Αγοράς και τον Διαχειριστή του Συστήματος, διευκρινίζοντας επιμέρους παραμέτρους. Έκτοτε, η ΡΑΕ συνεχίζει να εργάζεται εντατικά για την υλοποίηση της μετάβασης στις νέες αγορές. Το JRC, το Ερευνητικό Ινστιτούτο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, παρέχει τεχνική βοήθεια σε ένα ευρύ φάσμα συναφών ζητημάτων, μέσω εξειδικευμένων συμβούλων.

Κάθε μετάβαση είναι εύλογο να προκαλεί δισταγμούς, προβληματισμούς και ανησυχίες. Επιπρόσθετα, στη χώρα μας η διαμόρφωση συναίνεσης δεν ήταν ποτέ απλή υπόθεση. Ωστόσο, η ΡΑΕ επέμεινε εξ’ αρχής στην ανάγκη μια συντονισμένης προσέγγισης, καθώς ο χρόνος είναι ασφυκτικός και δεν υφίσταται περιθώριο για αλληλοεπικαλυπτόμενες ή αναποτελεσματικές ενέργειες. Είναι ιδιαίτερα σημαντικό το γεγονός ότι αξιοποιήσαμε το πλαίσιο της τεχνικής βοήθειας, μέσω της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, και έτσι, απορροφώνται  διαθέσιμα κονδύλια, της τάξης των 850 χιλ. € για μια κρίσιμη μεταρρύθμιση. Με τον τρόπο αυτό, δεν προκύπτει επιβάρυνση των καταναλωτών από τα κόστη προσαρμογής στο target model.

Ο αναλυτικός σχεδιασμός των νέων αγορών, δηλαδή η κατάρτιση των Κωδίκων που περιγράφουν τις αρχές λειτουργίας τους καθώς και των τεχνικών προδιαγραφών για τις πλατφόρμες που θα τις διέπουν, έχει ήδη αναπτυχθεί σε σημαντικό βαθμό. Τα τεχνικά κείμενα που έχουν διαμορφωθεί υπερβαίνουν τις 1000 σελίδες. Οι νέοι Κώδικες αναμένεται να ολοκληρωθούν περί τα τέλη του Οκτωβρίου του 2017 και να τεθούν σε δημόσια διαβούλευση. Η επόμενη πρόκληση θα είναι η επιτάχυνση των διαδικασιών υλοποίησης των υποδομών IT, βάσει των τεχνικών προδιαγραφών που θα έχουν προσδιοριστεί. Η πρόθεση όλων των εμπλεκόμενων φορέων είναι η εφαρμογή του target model να ξεκινήσει εντός του 2018, το συντομότερο δυνατό.

Η ΡΑΕ υιοθετεί το χρονοδιάγραμμα που συνιστά την επίσημη θέση της Ελληνικής Πολιτείας και εργάζεται για την επίτευξη του. Είναι ιδιαίτερα σημαντικό το γεγονός ότι εξετάζεται ενδελεχώς η μετεξέλιξη του ΛΑΓΗΕ σε χρηματιστήριο ενέργειας, μέσω του Χρηματιστηρίου Αξιών. Η υλοποίηση αυτού του μετασχηματισμού, που αποτελεί κοινή πρακτική στον ευρωπαϊκό χώρο αλλά και σε Βαλκανικές χώρες πλέον, θα είναι μια σημαντική εξέλιξη, που θα ενισχύσει την χρηματοπιστωτική ασφάλεια των συναλλαγών. Η ένταξη χρηματοοικονομικών προϊόντων, πέραν των προϊόντων φυσικής παράδοσης που προβλέπονται στο υφιστάμενο πλαίσιο, θα προσθέσει ρευστότητα και θα διασφαλίσει την απαραίτητη οικονομική βιωσιμότητα, ώστε να προκύψουν ανταγωνιστικές χρεώσεις για τους συμμετέχοντες, και εν τέλει, μικρότερα κόστη για τους καταναλωτές. Είναι προφανές ότι στην περίπτωση αυτή, οι κώδικες των νέων αγορών θα αναθεωρηθούν αντίστοιχα ώστε να ρυθμίζουν καταλλήλως το νέο πλαίσιο συναλλαγών που θα προκύψει.  

Ζητήματα προς διερεύνηση

Μεταξύ των σημαντικών ζητημάτων, που θα αναλύσουμε περαιτέρω στο προσεχές διάστημα, ζητώντας και τις απόψεις των συμμετεχόντων στην αγορά, είναι τα ακόλουθα:

• Ο τύπος των προσφορών (bid format) που θα είναι επιτρεπτές στις νέες αγορές. Στο σημείο αυτό καλούμαστε να εντοπίσουμε τη χρυσή τομή, που θα δίνει στους συμμετέχοντες τα εργαλεία ευελιξίας που χρειάζονται για την αποτύπωση και αναπροσαρμογή των θέσεων τους, χωρίς ωστόσο να εισάγει υπέρμετρη πολυπλοκότητα. Η εισαγωγή σύνθετων προϊόντων (με πολλαπλούς περιορισμούς και προϋποθέσεις) σε μια αγορά μικρής γεωγραφικής κλίμακας δεν είναι απαραίτητα θετική εξ’ αρχής, καθώς δύναται να επιφέρει αλγοριθμικά ζητήματα αλλά και αναστάτωση κατά το στάδιο της προσαρμογής.
• Η διατήρηση ή μη, του ελάχιστου μεταβλητού κόστους στις προσφορές των μονάδων παραγωγής. Αν και ο περιορισμός αυτός συνιστά ένα εργαλείο για την αποτροπή καταχρηστικής συμπεριφοράς λόγω δεσπόζουσας θέσης, μπορεί, παράλληλα, να θεωρηθεί ως στρέβλωση σε διασυνοριακό επίπεδο, αποτρέποντας οικονομικότερες εισαγωγές.
• Η ενσωμάτωση της συμμετοχής των ΑΠΕ στις νέες αγορές καθώς και των ρυθμιζόμενων προθεσμιακών προϊόντων ΝΟΜΕ.
• Η οριστικοποίηση του νομοθετικού και λειτουργικού πλαισίου που θα διέπει το Χρηματιστήριο Ενέργειας, ώστε να είναι σαφείς οι ρόλοι και οι αρμοδιότητες των επιμέρους φορέων που θα σχηματιστούν και να προσαρμοστούν αντιστοίχως οι Κώδικες των αγορών, ιδίως στα σημεία που αφορούν τις σχέσεις και αλληλεπιδράσεις των επιμέρους φορέων.   
• Ο τρόπος εποπτείας των αγορών, βάσει των προβλέψεων των Κανονισμών REMIT και EMIR, και ιδίως, ο προσδιορισμός του τρόπου συνεργασίας ή και συνεποπτείας με την Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς για τα χρηματιστηριακά προϊόντα.  
• Επιμέρους τεχνικά ζητήματα όπως η ύπαρξη market maker, η θέσπιση ορίων για τη διακύμανση των τιμών των προθεσμιακών προϊόντων.
• Η μεθοδολογία που θα διέπει τον υπολογισμό της χρέωσης προμηθευτή (ΠΧΕΦΕΛ), καθώς η προσομοίωση της σύζευξης χωρίς ΑΠΕ σε εθνικό επίπεδο δεν θα έχει ανάλογη οικονομική ερμηνεία με το υφιστάμενο σχήμα.

 

3. Μεταρρυθμίσεις στην Χονδρεμπορική Αγορά

Άλλες μεταρρυθμίσεις που υλοποιούμε στο παρόν στάδιο αποβλέπουν στην καλύτερη αντανάκλαση της αξίας των υπηρεσιών εφεδρειών. Ειδικότερα, προβαίνουμε στην αναθεώρηση του άνω ορίου της πρωτεύουσας και δευτερεύουσας εφεδρείας και τη θέσπιση μεθοδολογίας αποζημίωσης για την τριτεύουσα εφεδρεία. Για τα ανωτέρω, αναμένουμε έως τέλη Οκτωβρίου προσομοιώσεις από τον ΛΑΓΗΕ, ώστε να αξιολογηθεί πληρέστερα η επίπτωσή τους στην αγορά και να εξεταστεί ενδεχομένως, μια δοκιμαστική περίοδος εφαρμογής. Επιπρόσθετα, αναμένεται εισήγηση από τον ΑΔΜΗΕ, ώστε να εξεταστεί η εφαρμογή μεθοδολογίας που θα ενισχύει την πιο ρεαλιστική αποτύπωση της διαθεσιμότητας των υδροηλεκτρικών μονάδων.

Ήδη η εφαρμογή της μεθοδολογίας για το μεταβλητό κόστος των υδροηλεκτρικών μονάδων έχει αποδεσμεύσει σημαντικές ποσότητες, που στο παρελθόν δηλώνονταν ως υποχρεωτικές εγχύσεις, συναρτώντας πλέον την τιμή τους με την εξοικονόμηση από την αποφυγή λειτουργίας θερμικών μονάδων αλλά και τη στάθμη των ταμιευτήρων. Οι παραπάνω μεταρρυθμίσεις αποτελούν προϋποθέσεις που είχαν τεθεί κατά την έγκριση του Μηχανισμού Αποζημίωσης Ευελιξίας και συνιστούν προαπαιτούμενα μέτρα, πριν την αξιολόγηση από την DG Comp των νέων σχημάτων που επεξεργαζόμαστε για την Επάρκεια και την Ευελιξία (μόνιμος και προσωρινός μηχανισμός, αντίστοιχα).

Καθώς έγιναν ήδη αναλυτικές αναφορές στο Χειμερινό Πακέτο, θα ήθελα να υπογραμμίσω στο σημείο αυτό τη σημασία των εθνικών αλλά και περιφερειακών μελετών αξιολόγησης επάρκειας, ως αναγκαίο συμπλήρωμα στην Πανευρωπαϊκή Μελέτη που εκπονείται από τον ENTSO-E. Καταρχάς, είναι θεμιτή η κατεύθυνση προς μια συντονισμένη προσέγγιση για την αξιολόγηση των αναγκών επάρκειας σε ευρωπαϊκό επίπεδο, ώστε να αποτρέπονται οι υπερ-επενδύσεις, η απόσβεση των οποίων επιβαρύνει συχνά τους καταναλωτές ή προκαλεί οικονομικά αδιέξοδα. Αν και η ενιαία αυτή μελέτη εδράζεται σε ομοιογενή τεχνικά χαρακτηριστικά για όλες τις χώρες και υιοθετεί μια στέρεη τεχνική προσέγγιση (όπως κλιματικά σενάρια και πιθανοτική θεώρηση, έναντι στατικών σεναρίων), είναι σαφές ότι δεν μπορεί να λάβει υπόψη τον βαθμό λεπτομέρειας των εθνικών συστημάτων. Η απλοποίηση αυτή μπορεί να αποβεί κρίσιμη για την ορθότητα της αποτίμησης των αναγκών τους.

Είναι ενδεικτικό ότι για την περίπτωση της χώρας μας, στο βασικό σενάριο για το 2020, όπως αναλύθηκε από τον ENTSO-E στη μελέτη του 2016, τα 4 εργαλεία ανάλυσης που εφαρμόστηκαν δεν συγκλίνουν στο ίδιο αποτέλεσμα. Κάποιοι δείκτες υποδεικνύουν ενδεχόμενο ζήτημα ανεπάρκειας ισχύος, ενώ άλλοι όχι.   Η υφιστάμενη πρόταση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, βάσει της οποίας η Πανευρωπαϊκή Μελέτη του ENTSO-E θα αποτελεί τον μοναδικό καθοριστικό παράγοντα που θα επιτρέπει σε ένα κράτος μέλος να υποβάλει ή όχι, αίτημα έγκρισης μηχανισμού επάρκειας, προκαλεί έντονο προβληματισμό. Με ιδιαίτερο ενδιαφέρον αναμένουμε την επόμενη εβδομάδα από τον ENTSO-E την αναθεώρηση της προαναφερθείσας Μελέτης, με έμφαση στην απόκριση ζήτησης αλλά και τα σενάρια προσωρινών αποσύρσεων μονάδων για οικονομικούς λόγους.

4. Δημοπρασίες ΝΟΜΕ

Έχουμε αναφερθεί αρκετές φορές στο σκεπτικό των δημοπρασιών τύπου ΝΟΜΕ, που υιοθετήθηκαν ως προσωρινό μέτρο για την αντιμετώπιση μιας δομικής ασυμμετρίας στην αγορά μας. Σήμερα, παρουσία και της Διεύθυνσης Ανταγωνισμού της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, θα ήθελα να εστιάσω σε κάποια βασικά σημεία και κυρίως, στα απτά οφέλη που προέκυψαν για τους καταναλωτές και τις προκλήσεις που αναδύονται για το μέλλον.

Οικονομική Σημασία

Για τους εναλλακτικούς προμηθευτές, οι δημοπρασίες ΝΟΜΕ ενέχουν διπλή οικονομική σημασία. Καταρχάς, διασφαλίζουν μια σταθερή τιμή για μια ποσότητα που καλύπτει σε μεγάλο βαθμό ή και πλήρως, το φορτίο βάσης τους.  Η σταθερή αυτή τιμή καθιστά εφικτή τη διαχείριση ρίσκου (hedging), καθώς περιορίζει την έκθεση των προμηθευτών στις διακυμάνσεις της ΟΤΣ, και ιδίως στις αυξήσεις της. Σε αρκετές περιπτώσεις, ο βαθμός αντιστάθμισης κινδύνου που απορρέει από τα ΝΟΜΕ κυμαίνεται στο 70%. Επιπρόσθετα, η τιμή εκκίνησης των ΝΟΜΕ βασίζεται σε συγκεκριμένα μεταβλητά κόστη, όπως προσδιορίζονται στο νομοθετικό πλαίσιο, ενός μίγματος λιγνιτικής και υδροηλεκτρικής παραγωγής (με αναλογία 93 % και 7% αντίστοιχα), και επομένως είναι σημαντικά χαμηλότερη από την ΟΤΣ. Οι τιμές που προέκυψαν από τις δημοπρασίες ΝΟΜΕ συνεπάγονται μια έκπτωση της τάξης των 7-10 €/MWh ή και υψηλότερη ενίοτε, ανάλογα με τις διακυμάνσεις της ΟΤΣ.

Είναι σαφές ότι η προμήθεια ενέργειας μέσω των δημοπρασιών ΝΟΜΕ, υπό τους ανωτέρω τιμολογιακούς όρους, και με τον ολοένα εντεινόμενο ανταγωνισμό, δημιουργεί την προσδοκία της μετακύλισης στους καταναλωτές του σχετικού οφέλους. Ας δούμε αν η προσδοκία αυτή επαληθεύεται και σε τι βαθμό με κάποια αρχικά δεδομένα.

Ενδείξεις για Οφέλη στους Καταναλωτές

α) Καταρχάς διαπιστώνουμε ότι έως και το 1ο εξάμηνο του 2016, δεν υπήρξε καμία μεταβολή στις ανταγωνιστικές χρεώσεις του κυρίαρχου προμηθευτή, ώστε να αντανακλά τις ισχυρές μειώσεις που επήλθαν στη χονδρεμπορική αγορά κατά την τελευταία τριετία από την πτώση των τιμών των υγρών καυσίμων και τον εξορθολογισμό συμπληρωματικών μηχανισμών της αγοράς. Ωστόσο, από την 1η Ιουλίου του 2016, εφόσον πλέον υφίστατο και το νομοθετικό πλαίσιο για τις δημοπρασίες ΝΟΜΕ, η ΔΕΗ εισήγαγε την πολιτική της έκπτωσης του 15% στην ανταγωνιστική χρέωση των τιμολογίων για την περίπτωση της εμπρόθεσμης εξόφλησης. Πρόκειται για μια κίνηση αρκετά αποτελεσματική, που ενισχύει την εισπραξιμότητα του κυρίαρχου προμηθευτή, και έχει οικονομική βάση, αποτυπώνοντας την υποχώρηση του κόστους στη χονδρεμπορική αγορά. Η πολιτική αυτή, της επιβράβευσης της συνέπειας, υιοθετήθηκε πλήρως ή εν μέρει από άλλους προμηθευτές στη συνέχεια, ευνοώντας την εξοικονόμηση εκ μέρους των καταναλωτών στο κόστος των λογαριασμών τους. Μια άλλη, παράλληλη, ερμηνεία είναι ότι η έκπτωση 15% λειτούργησε αποτρεπτικά στην εναλλαγή προμηθευτή, δυσχεραίνοντας την επίτευξη των στόχων του σχήματος ΝΟΜΕ.

β) Η αίσθηση στο παρόν στάδιο είναι ότι τα ΝΟΜΕ έχουν προκαλέσει έντονο ανταγωνισμό στη μέση τάση, δηλαδή την κατηγορία καταναλωτών που περιλαμβάνει βιοτεχνίες, μικρές βιομηχανίες, ξενοδοχεία, supermarket, νοσοκομεία, μεγάλους επαγγελματικούς χώρους, κλπ. Είναι ενδεικτικό ότι στην κατηγορία αυτή εμφανίστηκαν τιμολόγια με ιδιαίτερα ευνοϊκούς όρους, με την ανταγωνιστική χρέωση να υποχωρεί σημαντικά, ενώ έχουν παρουσιαστεί ακόμη και επίπεδα των 48 €/ΜWh.

Στη χαμηλή τάση, με βάση στοιχεία του 3ου τριμήνου του 2017, στα προϊόντα που αφορούν τους εμπρόθεσμους οικιακούς καταναλωτές, τα τιμολόγια των εναλλακτικών προμηθευτών κυμάνθηκαν συχνά σε επίπεδα των 75 €/MWh,  αγγίζοντας σε αρκετές περιπτώσεις τα 72 €/MWh για μέσα επίπεδα κατανάλωσης. Τα επίπεδα αυτά μπορούν να αντιπαραβληθούν με τα 94.6 €/ΜWh, που ήταν η ανταγωνιστική χρέωση του κυρίαρχου προμηθευτή πριν τον Ιούλιο του 2016, και τα 80.4 €/MWh, επίπεδο που προκύπτει έκτοτε με την εφαρμογή της έκπτωσης συνέπειας του 15%. Αντίστοιχα, στην περίπτωση εμπορικών καταναλωτών, μονοφασικών, που εξοφλούν εμπρόθεσμα, οι ανταγωνιστικές χρεώσεις των εναλλακτικών προμηθευτών υποχώρησαν συχνά σε επίπεδα από 72-79 €/MWh. Τα επίπεδα αυτά μπορούν να αντιπαραβληθούν με τα 101.5 €/ΜWh, που ήταν η ανταγωνιστική χρέωση του κυρίαρχου παρόχου πριν τον Ιούλιο του 2016 και τα 86.28€/MWh, όπως προκύπτει έκτοτε με την επιβράβευση συνέπειας του 15%.

γ) Διαφαίνεται επομένως από την έως τώρα ανάλυση ότι τα ΝΟΜΕ έχουν διασφαλίσει τις συνθήκες που επιτρέπουν τη διαμόρφωση νέων προϊόντων λιανικής, με ορίζοντα ενός ή δύο ετών, με ένα φάσμα νέων χαρακτηριστικών και δυνατοτήτων, δημιουργώντας ένα όφελος που δύναται να υπερβαίνει τα 100 € ετησίως για μέσα επίπεδα οικιακής κατανάλωσης και μπορεί να αυξάνεται περαιτέρω σε κλιμάκια υψηλότερων καταναλώσεων. Το όφελος είναι συχνά ισχυρότερο για επαγγελματίες στη χαμηλή τάση και αισθητά υψηλότερο για τη μέση τάση.

δ) Αυτό που προκύπτει από την αρχική ανάλυση των στοιχείων για το διάστημα Δεκέμβριος 2016, οπότε και ξεκίνησε η φυσική παράδοση των προϊόντων ΝΟΜΕ έως και τον Μάιο του 2017, δηλαδή κατά το 1ο εξάμηνο εφαρμογής του μηχανισμού, είναι ότι αν δεν είχαν εφαρμοστεί τα ΝΟΜΕ, οι εναλλακτικοί προμηθευτές θα λειτουργούσαν, κατεξοχήν, επί ζημία. Ακόμη και με την εφαρμογή των ΝΟΜΕ, τα μικτά περιθώρια που διαμορφώθηκαν παραμένουν σχετικά περιορισμένα.

ε) Το κόστος πωλήσεων μέσω συνεργατών και δικτύων, το κόστος χρηματοδότησης και το risk premium, λόγω επισφαλειών αλλά και της στοχαστικής δυναμικής διαφόρων μεγεθών των ενεργειακών αγορών, καθώς και η χρέωση προμήθειας (ΠΧΕΦΕΛ) είναι παράγοντες που συμπιέζουν τα περιθώρια κέρδους. Είναι χαρακτηριστικό ότι το κόστος πωλήσεων κυμαίνεται συχνά στο 15-20% του κόστους χονδρεμπορικής.

στ) Είναι ιδιαίτερα σημαντικό το γεγονός ότι η χρέωση προμηθευτών (ΠΧΕΦΕΛ) έχει κανονικοποιηθεί ως προς τα επίπεδα της. Η μέση τιμή της, από τη θέσπισή της έως σήμερα, ανέρχεται στα 6.6 €/MWh, έναντι 12 €/ΜWh, που θα προέκυπτε αν δεν είχε θεσπιστεί ανώτατο όριο. Επισημαίνεται ότι τον Φεβρουάριο του 2017, η απόκλιση των επιπέδων της χρέωσης από τα προβλεπόμενα επίπεδα προκάλεσε παρέμβαση της ΡΑΕ. Η παρέμβαση αυτή συμπεριέλαβε την εισαγωγή ωριαίου πλαφόν καθώς και την αναδρομική διόρθωση από την έναρξη εφαρμογής της χρέωσης. Οι ενέργειες αυτές, όπως αποτυπώνεται και στο μέσο επίπεδο της χρέωσης που προαναφέρθηκε, λειτούργησαν διορθωτικά, επιφέροντας τον εξορθολογισμό των επιπέδων της.

ζ) Ένα αξιοσημείωτο αποτέλεσμα είναι η αισθητή ενίσχυση του ανταγωνισμού στις δημοπρασίες ΝΟΜΕ που έχουν διενεργηθεί. Είναι χαρακτηριστικό ότι στην 4η δημοπρασία, που διεξήχθη στις 17 Ιουλίου 2017, οι προσφορές που υποβλήθηκαν ανήλθαν σε 2.800 έναντι 27 προσφορών κατά την 1η δημοπρασία.

η) Η ΡΑΕ εξετάζει ρυθμίσεις που θα βελτιστοποιήσουν τη χρήση των προϊόντων ΝΟΜΕ, ώστε ο μηχανισμός να υπηρετήσει καλύτερα το σκεπτικό που τον διέπει.  Σκοπός των ΝΟΜΕ είναι το άνοιγμα της λιανικής αγοράς και όχι η δημιουργία πλασματικών επιπέδων για διασυνοριακές συναλλαγές.  Οι εξαγωγές οφείλουν να αποτελούν δυνατότητα των προμηθευτών, για να παρέχουν ευελιξία στη διαχείριση τυχόν αποκλίσεών τους, ωστόσο θα πρέπει να υπάρχει κάποιος ελεγκτικός μηχανισμός που να διασφαλίζει την διοχέτευση των ποσοτήτων στη λιανική αγορά, αφήνοντας παράλληλα, φυσικά, ένα περιθώριο για διεύρυνση της πελατειακής βάσης. Είναι χαρακτηριστικό ότι στη δευτερογενή αγορά καταγράφηκε συναλλαγή, όπου κάποιος προμηθευτής αγόρασε ποσότητες από άλλον, που δεν τις είχε αξιοποιήσει και τις είχε αγοράσει σε τιμή χαμηλότερη κατά 13 €/MWh από την τιμή που τις μεταπώλησε. Το σχήμα ΝΟΜΕ δεν αποβλέπει σε υπεραξίες αυτής της φύσης ούτε σε εικονικά επίπεδα για διασυνοριακό arbitrage. Οφείλει να παραμείνει εστιασμένο στη διοχέτευση οφέλους στους καταναλωτές, με τρόπο ισορροπημένο. Στο προσεχές διάστημα, η ΡΑΕ θα ολοκληρώσει την 1η Έκθεση Επιπτώσεων για τα ΝΟΜΕ, όπως περιγράφεται στο θεσμικό πλαίσιο.

5. Ενημέρωση Καταναλωτών

Καταλήγοντας, είναι σαφές ότι απαιτείται μια αποτελεσματική επικοινωνιακή προσέγγιση, για την καλύτερη ενημέρωση των καταναλωτών για τις νέες δυνατότητες που προκύπτουν, μέσα από τις μεταρρυθμίσεις που υλοποιούνται στον τομέα της ενέργειας. Ιδίως, καθώς με το πλήρες άνοιγμα της λιανικής αγοράς στο φυσικό αέριο από την 1η Ιανουαρίου 2018, θα αναπτυχθούν, για πρώτη φορά, συνδυασμένα προϊόντα ηλεκτρισμού και φυσικού αερίου, που αποτελούν κοινή πρακτική, εδώ και δεκαετίες σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες, δημιουργώντας συνέργειες και περιθώρια για περαιτέρω μειώσεις τιμολογίων. Τα προϊόντα αυτά επεκτείνονται συχνά σε υπηρεσίες εξοικονόμησης αλλά και ένα ευρύτερο φάσμα υπηρεσιών.  Παρά την υποστελέχωσή της και τη συνεχή διεύρυνση του αντικειμένου της, η ΡΑΕ επιδιώκει έμπρακτα την ενδυνάμωση του διαύλου επικοινωνίας με τους καταναλωτές με πολλαπλούς τρόπους και πρωτοβουλίες.

Κοινός στόχος όλων των Ευρωπαίων ρυθμιστών είναι να θεμελιωθεί μια νέα, πιο ενεργή προσέγγιση, σύγκρισης προσφορών μέσα από αξιόπιστα εργαλεία, που θα παρέχουν πλήρη και αντικειμενική πληροφορία, ώστε οι καταναλωτές να επιλέγουν εκείνα τα προϊόντα που ταιριάζουν καλύτερα στις ανάγκες και τα χαρακτηριστικά τους. Όπως αναφέρθηκε προηγουμένως, το ποσοστό αλλαγής προμηθευτή σε ευρωπαϊκή κλίμακα είναι καθηλωμένο στο 6%. Με στατιστικούς όρους, ένας καταναλωτής αλλάζει πάροχο ενέργειας προσεγγιστικά ανά 16 έτη, γεγονός που υποδηλώνει ισχυρή αδράνεια, συγκριτικά για παράδειγμα με τις υπηρεσίες κινητής τηλεφωνίας. Ο δείκτης αυτός εμπεριέχει μια περιορισμένη  κατηγορία καταναλωτών με ισχυρή δυναμική, που αλλάζουν συχνά προμηθευτή, επωφελούμενοι από την εξέλιξη των προσφορών, και ταυτόχρονα, μια σημαντική κατηγορία, που αποτελεί την πλειοψηφία, και εμφανίζει στατική συμπεριφορά. Μια άλλη ερμηνεία του χαμηλού αυτού δείκτη είναι ότι οι προσφορές που αναπτύσσονται σε ευρωπαϊκή κλίμακα είναι συγκρίσιμες, λόγω της ενίσχυσης του ανταγωνισμού ή και των περιορισμένων περιθωρίων στον τομέα της λιανικής.    

Όπως αναφέρεται συχνά, και άλλωστε εμπεριέχεται και στον τίτλο: “Πακέτο Καθαρής Ενέργειας για όλους τους Ευρωπαίους», η ενεργειακή μετάβαση γίνεται με κέντρο όλους εμάς, ως πολίτες και καταναλωτές ενέργειας. Θα υλοποιηθεί επομένως, για τους καταναλωτές, και οφείλει να σχεδιαστεί μαζί με τους καταναλωτές και σε σημαντικό βαθμό, να προέλθει από τους καταναλωτές. Αυτή είναι η δέσμευση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και η κοινή δέσμευση των ρυθμιστικών αρχών.

Ελπίζω στο επόμενο συνέδριο, τον Σεπτέμβριο του 2018, να αναφερθούμε σε ακόμη ισχυρότερα επίπεδα ανταγωνισμού και σε ισχυρότερα οφέλη, που θα ανακύψουν για τους καταναλωτές στο ενδιάμεσο διάστημα. Εύχομαι η χώρα μας να έχει πλέον χρηματιστήριο ενέργειας, παύοντας να αποτελεί εξαίρεση στον χάρτη που μας παρουσίασε προηγουμένως ο Γενικός Διευθυντής του ACER, και η σύζευξη της με την Ιταλική αγορά να αποτελεί πραγματικότητα.

Μια αρχαία ρήση, που αποδίδεται στον Πλούταρχο, επισημαίνει ότι από τα γεγονότα που οφείλουν να συμβούν στη ζωή, καθώς έχουν ουσιαστικό ρόλο να διαδραματίσουν, τα μισά περίπου δεν συντελούνται ποτέ. Τα υπόλοιπα, απλά συμβαίνουν σε λάθος χρόνο. Για την κρίσιμη ενεργειακή μετάβαση αλλά και για την ισορροπημένη προσαρμογή της ελληνικής αγοράς στο ευρωπαϊκό κεκτημένο, η ρήση αυτή οφείλει να αναπροσαρμοστεί. Ο χρόνος είναι κατάλληλος. Η κατάλληλη στιγμή είναι τώρα. »

-----------------------------------------------

Το παρόν άρθρο βασίζεται σε αποσπάσματα από την ομιλία της Νεκταρίας Καρακατσάνη, μέλους της Ολομέλειας της ΡΑΕ, στο συνέδριο «Athens Energy Conference on European Law», που διοργανώθηκε από το Ελληνικό Ινστιτούτο Ενεργειακής Ρύθμισης και το Florence School of Regulation.  Το κείμενο περιέχει προσωπικές σκέψεις της ομιλήτριας.